مجله پزشکی دکتر جان سلام

در مورد تعویض مفصل زانو چه می دانید؟ تعویض مفصل زانو چه عوارضی دارد؟ افزادی که به بیماری های آرتروز زانو دچار می شوند و درد زیادی دارند، می توانند جراحی تعویض مفصل زانو را انجام دهند. آیا می دانید مراقبت های بعد از تعویض مفصل زانو چیست؟  مراقبت بعد از عمل تعویض مفصل زانو ، لگن و مچ پا امکان راه رفتن و حرکت را برای بدن فراهم کرده و مفصل شانه، ما را قادر به استفاده از دست هایمان می کند. با افزایش تدریجی سن یا بروز مشکلاتی مانند ضرب دیدگی های شدید، بیماری های روماتیسمی، اضافه وزن و … مفاصل دچار آسیب های جدی شده و با مصرف دارو و یا استفاده از روش های معمول درمانی عملکردشان بهبود نمی یابد. بروز اختلال در مفاصل باعث ایجاد محدودیت های جدی برای فرد شده و سطح کیفیت زندگی او کاهش می دهند و دردهای شدید یا متوسط پایداری را برای او ایجاد می کنند. جراحی تعویض مفصل زانو یکی از روش های موثر برای درمان قطعی مشکل درد زانو و عوارض منفی ناشی از آن است. جراحی تعویض مفصل زانو که آرتروپلاستی زانو (Knee arthroplasty) نامیده می شود، جراحیست که در آن سطح مفاصل استخوان های ران و ساق پا در مفصل زانو را با یک سطح مصنوعی که پروتز زانو نامیده می شود، جایگزین می شود. نخستین بار جراحی تعویض مفصل زانو در سال 1968 انجام شد و بعد از آن با با پیشرفت علم پزشکی و تکنیک های جراحی، کیفیت و نحوه انجام جراحی تعویض مفصل زانو با کیفیت بهتری انجام گرفت. به طوری که امروزه هر سال بیش از یک میلیون جراحی تعویض مفصل زانو در دنیا صورت می گیرد و باعث افزایش کیفیت حرکت و رضایت افرد می شود. مهمترین و اصلی ترین هدف جراحی تعویض مفصل زانو از بین بردن درد زانو که ممکن است ناشی از ساییدگی و آرتروز، روماتیسم و یا تخریب سطح مفصل باشد، است. افزایش و بهبود کیفیت در حرکات روزانه و اصلاح تغییر شکل مفاصل در اثر بیماری های مفصلی، از سایر اهداف این جراحی است.

علل شایعی که منجر به جراحی تعویض مفصل زانو می شوند

علت اصلی انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو درد و خشکی این مفصل است. شایعترین بیماری هایی که موجب درد و خشکی مفصل زانو شده و بدنبال ابتلا به آنها بیمار نیاز به انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پیدا می کند عبارتند از: آرتروز یا استئوآرتریت آرتروز معمولاً در سنین بالاتر از 50 سالگی بروز میکند. در این بیماری غضروف مفصل کم کم از بین میرود. در نتیجه استخوان های بدون غضروف روی یکدیگر ساییده میشوند که نتیجه آن درد و محدودیت حرکت است. آرتریت روماتوئید در آرتریت روماتوئید لایه سینوویال ( که سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده و مسئول ترش مایع سینوویال است) رشد کرده و ملتهب میشود و مایع زیادی ترشح میکند. این التهاب به تدریج موجب آسیب و صدمه به غضروف مفصلی شده که نتیجه آن درد و محدودیت حرکتی است. ضربات زانو گاهی اوقات ضربات شدید به زانو میتوانند به علت بد جوش خوردن محل شکستگی یا آسیب شدید به لیگامان های زانو موجب خراب شدن آن شوند. این ضایعات می توانند به تدریج به غضروف مفصل صدمه زده و موجب درد و محدودیت حرکت شوند.

 

بیشتر بدانید: جراحی تعویض مفصل زانو + راهنمایی کامل

جراحی تعویض مفصل زانو چگونه انجام می شود؟ + توضیحات کامل از روند عمل

برای انجام جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح با برش هایی که در سطح پایینی استخوان ران و سطح بالایی استخوان تیبیا (درشت نی) می دهد، باقیمانده غضروف مفصلی و مقدار کمی از استخوان را از این نواحی برمی دارد سپس قطعات فلزی را بجای آن ها قرار داده و آن ها را با ماده خاصی به نام سیمان استخوانی به بستر استخوان محکم می کند. سپس یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن محکم را در بین این دو قطعه فلزی قرار می دهد. به این ترتیب استخوان های ران و درشت نی می توانند به راحتی و بدون درد بر روی هم حرکت کنند. جراح در حین تعویض مفصل زانو برش های استخوانی را به نحوی انجام می دهد که تغییر شکل و انحراف زانو هم تصحیح شود. در عمل تعویض مفصل زانو قسمتی از استخوان و غضروف پایین ترین بخش استخوان ران و بالاترین بخش استخوان ساق و قسمت پشتی استخوان کشکک خارج شده و به جای آن ها مفصل مصنوعی که قسمت هایی از آن فلز و قسمتی دیگر نوعی پلاستیک بسیار مقاوم است. اتصال بخش های فلزی مفصل مصنوعی به استخوان های باقیمانده ران و ساق و کشکک معمولا با استفاده از ماده ای به نام سیمان استخوانی انجام می شود. البته مفاصل مصنوعی زانو از نوع بدون سیمان هم وجود دارند.

انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو

برای انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو پزشک جراح ابتدا یک شکاف پوستی در جلو مفصل زانو ایجاد کرده و پس از کنار زدن پوست و بافت های زیر پوستی استخوان کشکک را به کنار میزند تا استخوان های ران و درشت نی مشخص شوند. جراح ابتدا با استفاده از اره های برقی مخصوص برش هایی را در انتهای پایینی استخوان ران ایجاد می کند. با این برش ها غضروف مفصلی در این ناحیه کاملا برداشته شده و انتهای پایینی استخوان ران آماده پذیرش مفصل مصنوعی می شود. جراح سپس یک قطعه فلزی را با استفاده از سیمان استخوانی به این ناحیه برش داده شده میچسباند.در قسمت بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی هم همین مراحل تکرار میشود. یعنی برشی در بالای این استخوان داده شده و سپس یک قطعه فلزی با استفاده از سیمان استخوانی در بالای استخوان درشت نی چسبانده میشود. در مرحله آخر یک قطعه پلاستیکی از جنس پلی اتیلن مقاوم در بین این دو قطعه فلزی قرار میگیرد. در بعضی موارد سطح پشتی استخوان کشکک هم برش داده شده و یک قطعه پلاستیکی به آن ناحیه چسبانده می شود. مشاهده می شود که با استفاده از عمل جراحی تعویض مفصل زانو سعی میشود تا سطوحی که بر روی هم حرکت میکنند تعویض شده و با قسمت های مصنوعی و مقاوم تعویض گردند. بر خلاف مفاصل مصنوعی ران که امروزه اکثرا از نوع بدون سیمان آنها استفاده می شود اکثر مفاصل مصنوعی زانو را امروزه با سیمان به استخوان می چسبانند.

 

بیشتر بدانید: ریزش آب دهان نوزاد و هر آنچه که باید بدانید

جراحی تعویض مفصل زانو چه مزایا و معایبی دارد؟

اولین مزیت جراحی تعویض مفصل زانو این است که درد بیمار از بین می‌رود و پای بیمار که به شکل پرانتزی و یا ضربدری است کاملا برطرف می‌شود. دامنه حرکت مریض کاملا بدست می‌آید این بیماران اغلب شکایت دارند که قادر به نشستن و راه رفتن نیستند بعد از عمل این حرکات قابل انجام است. اینکه بیمار قادر شود کارهای خود را بدون کمک از دیگران انجام دهد از مزایای این عمل است و از همه مهمتر اعتماد از دست رفته بیمار به زانو بدست می‌آید و زانویی که در هر قدم صدا می‌کرد و یا از جا در می‌رفت به صورتی که بیمار از راه رفتن خودداری می‌کرد بهبود می‌یابد. عدم راه رفتن بیمار خود مشکلاتی نظیر اضافه وزن را برای بیمار به همراه دارد مفصلی که پزشک کار می‌گذارد تنها 110 کیلو وزن را تحمل می‌کند به همین منظور ما از بیماران می‌خواهیم که وزن خود را پایین نگه دارند تا مفصل پس نزند و یا درنرود. در واقع معایب عمل همین دررفتگی، پس زدن و یا عفونت است و در این زمان پزشک باید مفصل عفونت کرده را درآورده و متخصص عفونی به بیمار آنتی بیوتیک مربوطه را تجویز می کند تا عفونت رفع شود.

عمل تعویض مفصل زانو در چه افراد و چه شرایطی قابل انجام است؟

زمانی که بیمار درد دارد و یا استخوان بر روی استخوان در معاینات ساییده شده باشد، جراح اقدام به تعویض مفصل می‌کند. سن بیمار باید بالای 60 سال باشد و معمولا زانو انحراف پیدا کرده و به شکل پرانتزی یا ضربدری است. بیمار در این حالات درد شدید دارد و در این حالت از بیمار عکس ایستاده و عکس سه مفصل گرفته می‌شود تا مفصل مچ پا و لگن هم بررسی شود و سپس از پهلو عکس زانو گرفته می‌شود. زمانی که این معاینات را کنار هم گذاشته و با توجه به سن و از کارافتادگی بیمار در هر قدمی که برمی‌دارد به این نتیجه می‌رسیم که با عمل جراحی بیمار وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد.

عوارض جانبی جراحی تعویض مفصل زانو

هر عمل جراحی عوارض و از طرفی مزایای خاص خود را دارد و زمانیکه خوبی‌ها و بدی‌های عمل جراحی را در کفه ترازو قرار دهیم اگر خوبی ها بیشتر باشد تن به جراحی می‌دهیم. در هر عمل جراحی امکان عفونت، شکستگی وسیله‌ای که در بدن کار گذاشته می‌شود، دررفتگی و نیمه دررفتگی و صدمه به عضلات مجاور مفصل وجود دارد که هرکدام قابل اصلاح است.

 

بیشتر بخوانید: آیا با عوارض صدای مفاصل آشنایی دارید؟

مراقبت های لازم بعد از عمل تعویض مفصل زانو

مانند هر عمل جراحی بیماران باید مراقب باشند تا زخم آلوده نشود. برای این منظور توصیه می‌شود زخم سه روز یکبار پانسمان شود. بیماران حمام رفته و کاملا بر روی بخیه‌ها لیف و صابون بزنند اما بعد از حمام محل عمل را که خیس شده با سشوار خشک کنند و با گاز استریل پانسمان کنند. همچنین در صورت اجازه پزشک راه بروند و اگر فیزیوتراپی تجویز شده انجام بدهند. این بیماران زمانی که پزشک اجازه دهد بدون واکر و عصا قادر به راه رفتن هستند.

هزینه انجام عمل جراحی تعویض مفصل زانو

در عمل تعویض مفصل زانو نیاز به مفصل پلاستیکی است که قیمت و هزینه مفصل پلاستیکی زانو حدود هفت تا چهارده میلیون است و هزینه و قیمت تعویض مفصل زانو در بیمارستان‌های خصوصی حدود دوازده میلیون است. همچنین اگر مجبور باشیم بیمار را به بخش سی سی یو و یا آی سی یو او بفرستیم، هزینه مجزا در این بخش گرفته می‌شود که حدود دو تا سه میلیون است اما همین عمل در بیمارستان‌های دولتی هم می‌تواند انجام شود که برای بیمار هزینه بسیار کمتری دارد و هزینه سی سی یو و آی سی یو برای بیمار ندارد.

روش جراحی تعویض مفصل زانو ، به بازسازی سطح مفصلی استخوان های آسیب دیده اطلاق می شود .بسته به نیاز بیمار جراح می تواند تمام سطوح یا قسمتی از سطوح آسیب دیده را بازسازی کند.در تعویض کامل مفصل، همه سطوح تماس در مفصل زانو بازسازی می شوند و هر دو برآمدگی گرد انتهای استخوان ران و کل سطح بالای درشت نی و در برخی موارد سطح مفصلی استخوان کشکک(کلاهک) زانو تعویض می گردد.
در این روش جراح اورتوپد ابتدا با ابزارهای دقیق به برداشتن سطوح استخوان های آسیب دیده اقدام می کند و سپس انتهای استخوان ها را برای پذیرش و جایگذاری پروتز شکل می دهد و بعد پروتز زانورا -که از ترکیب چند نوع آلیاژ و یک پلاستیک پلی اتیلی متراکم و مقاوم به ضربه ساخته شده است- جاسازی می کند.
زانوی مصنوعی شبیه زانوی طبیعی ساخته شده است تا امکان حرکت عادی را فراهم کند. قسمت فلزی بالای پروتز برای هماهنگی دقیق با انحنای طبیعی در استخوان ران بصورت گرد درآمده است. بالای استخوان درشت نی با یک صفحه مسطح ساخته شده از فلز تعویض می گردد وسپس با یک سطح پلی اتیلنی صاف پوشیده می شود تا غضروف را شبیه سازی کند و حرکت روانی را فراهم آورد.در صورت نیاز پشت کشکک زانو نیز ممکن است با یک پوشش پلی اتیلنی گرد جایگزین گردد.
عمل جراحی تعویض مفصل زانو با یک برش برای باز شدن مفصل شروع می شود . طول و محل دقیق برش بسته به نیاز وسلیقه جراح متفاوت خواهد بود و معمولا یک برش بطول 20تا 30سانتیمتر می باشد. پروتزهای زانو اغلب با ماده ای به نام سیمان استخوان به استخوان اتصال می یابند و در برخی انواع نیاز به سیمان ندارند و به نحوی شکل دهی می شوند که بتدریج در خلل و فرج آن ها استخوان رشد کرده و پروتز را در بر بگیرد. پزشک بر اساس فاکتور های مختلف شامل ماهیت، شکل زانو ،سن و شرایط فیزیکی و شرایطی که در طول عمل جراحی با آن مواجه می شوند تشخیص خواهد داد که از چه روش و چه نوع پروتزی استفاده کند.